Powszechne wyobrażenie o absolwentach kierunków ścisłych często ogranicza ich do pracy w laboratoriach lub salach wykładowych. Tymczasem taki obraz coraz słabiej odzwierciedla rzeczywistość. Rosnące znaczenie technologii, tempo zmian rynkowych i skala problemów, przed którymi stają współczesne społeczeństwa, sprawiają, że osoby z wykształceniem matematycznym, fizycznym czy biologicznym są coraz częściej zatrudniane w obszarach, które dotychczas nie były z nimi kojarzone. Wynika to w dużej mierze z zestawu umiejętności, które rozwijają w trakcie studiów – analitycznego myślenia, systematycznej obserwacji i trafnego wnioskowania na podstawie danych. Zgodnie z raportem OECD Skills Outlook 2023, zdolność przystosowywania się i rozwiązywania złożonych problemów zyskuje na znaczeniu w obliczu transformacji cyfrowej i ekologicznej. To znak, że kierunki ścisłe mogą prowadzić do karier wykraczających daleko poza schemat akademickiej ścieżki.
W dobie wszechobecnej automatyzacji i rozwoju sztucznej inteligencji mogłoby się wydawać, że rola ludzkiego eksperta będzie maleć. Nic bardziej mylnego. Choć AI imponuje zdolnością do przetwarzania ogromnych ilości danych, wciąż pozostaje jedynie narzędziem – niezwykle zaawansowanym, lecz pozbawionym ludzkiej intuicji, doświadczenia i zdolności do głębokiego rozumienia kontekstu. Potrzebuje ona naturalnej mądrości naukowców do formułowania właściwych pytań, interpretowania wyników w szerszym kontekście i podejmowania decyzji w warunkach niepewności. Algorytmy świetnie radzą sobie z optymalizacją, ale to człowiek musi zdefiniować cel tej optymalizacji i ocenić etyczne oraz społeczne konsekwencje wprowadzanych rozwiązań.
Kierunki ścisłe oferują znacznie więcej niż tylko znajomość wzorów i definicji. Kształtują sposób myślenia, ucząc rozkładania złożonych problemów na mniejsze, możliwe do analizy części, formułowania i weryfikowania hipotez, rozróżniania korelacji od przyczynowości oraz jasnego, precyzyjnego komunikowania wyników analiz. Te uniwersalne i głęboko zakorzenione w logicznym myśleniu umiejętności znajdują zastosowanie w niemal każdej dziedzinie życia i gospodarki. Badanie Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) Bilans Kapitału Ludzkiego 2021/2022 pokazuje, że absolwenci kierunków ścisłych i technicznych należą do grupy, która najczęściej znajduje pracę zgodną z wykształceniem i może liczyć na relatywnie wysokie wynagrodzenia. To wyraźny dowód na ich rosnącą wartość w nowoczesnej gospodarce opartej na wiedzy.
Możliwości zawodowe dla osób z wykształceniem ścisłym rozciągają się daleko poza utarte schematy. Analityczne przygotowanie pozwala na odnalezienie się w branżach, które wymagają dogłębnego zrozumienia procesów, precyzji i innowacyjnego podejścia. To właśnie praca naukowców często stoi za innowacjami, które poprawiają jakość naszego życia, zwiększają bezpieczeństwo lub pozwalają odkrywać tajemnice przeszłości przy użyciu najnowszych technologii.
Współczesna żywność to złożony produkt, którego skład chemiczny wymaga nieustannej kontroli. Ważną, choć często niewidoczną dla konsumenta rolę, odgrywają tu chemicy i biolodzy, którzy stają na straży naszego zdrowia, badając wpływ całego spektrum substancji chemicznych na organizm człowieka. Ich praca nie ogranicza się wyłącznie do dodatków celowo wprowadzanych do żywności – obejmuje również analizę pozostałości z rolnictwa i substancji powstających podczas przetwarzania.
W laboratoriach toksykologicznych badacze analizują, w jaki sposób powszechnie stosowane dodatki do żywności – w tym benzoesan sodu (E211) czy glutaminian sodu (E621) – wpływają na komórki organizmu, zwłaszcza przy regularnym spożyciu przez dłuższy czas. W kręgu szczególnego zainteresowania znajdują się również azotany i azotyny, do których należą między innymi azotyn sodu (E250) oraz azotan potasu (E252). Związki te są często wykorzystywane w przetwórstwie mięsnym, gdzie odpowiadają nie tylko za charakterystyczną barwę i smak produktów, lecz przede wszystkim pełnią funkcję zabezpieczającą przed rozwojem bakterii Clostridium botulinum, odpowiedzialnych za produkcję jadu kiełbasianego. Jednocześnie niepokój budzi możliwość ich przekształcenia w organizmie w nitrozaminy – związki o potencjalnym działaniu rakotwórczym, szczególnie w warunkach wysokiej temperatury. Zadaniem naukowców jest więc precyzyjne zbadanie tego bilansu ryzyka i korzyści, co pozwala regulatorom, takim jak Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA), na ustalenie prawnie dopuszczalnych, bezpiecznych poziomów tych substancji w żywności.
Więcej o tym, czym są azotyny i azotany, jakie mają źródła i jaki mogą mieć wpływ na zdrowie, przeczytasz w artykule: Czym są azotany i azotyny w żywności? Jak zmierzyć poziom azotanów?
Umiejętność analitycznego myślenia i biegłość w modelowaniu matematycznym otwierają przed ścisłowcami drzwi do dziedzin, w których precyzyjna, oparta na danych optymalizacja stanowi o przewadze konkurencyjnej.
Doskonałym przykładem takiej branży jest sport profesjonalny, który w ostatnich latach przeszedł transformację z areny opartej na intuicji i talencie w zaawansowane laboratorium naukowe. Fizyk, pracujący jako analityk biomechaniki, nie patrzy na bieg sprintera jedynie pod kątem szybkości, ale rozkłada jego ruch na wektory sił, kąty nachylenia i punkty podparcia. Za pomocą systemów przechwytywania ruchu i platform siłowych analizuje, jak drobna zmiana w technice startu wpływa na przyspieszenie, pomagając sportowcowi zyskać cenne ułamki sekund. Podobnie matematyk lub statystyk, zamiast opierać się na ogólnym wrażeniu o formie zawodnika, przetwarza strumienie danych z czujników GPS i monitorów pracy serca. Buduje modele predykcyjne, które pozwalają zidentyfikować wczesne oznaki przetrenowania, zoptymalizować obciążenia treningowe dla całego zespołu i sugerować zmiany taktyczne w czasie rzeczywistym na podstawie analizy prawdopodobieństwa. Za każdym rekordem i wygraną coraz częściej stoi nie tylko sportowiec, lecz cały zespół specjalistów, którzy za pomocą danych i modeli pomagają przesuwać ludzkie możliwości o krok dalej.
Tak jak w sporcie dane pomagają zrozumieć granice wydolności organizmu, tak w kryminalistyce pozwalają odtworzyć przebieg przestępstwa. Chemicy analityczni, posługując się chromatografią gazową połączoną ze spektrometrią mas (GC-MS), potrafią wykryć nawet śladowe ilości związków obecnych na dowodach rzeczowych. Biolodzy, analizując profile DNA, we współpracy ze statystykami określają natomiast prawdopodobieństwo zgodności oraz siłę dowodową. W obu tych światach ścisłowiec staje się detektywem, który poszukuje wzorców i dowodów w danych, aby zrekonstruować prawdę – czy to o granicach ludzkich możliwości, czy o przebiegu zdarzeń kryminalnych.
Rozwój medycyny opiera się na osiągnięciach fizyki i technologii inżynieryjnych. Systemy diagnostyczne – rezonans magnetyczny (MRI), pozytonowa tomografia emisyjna (PET) czy tomograf komputerowy (CT) – wymagają precyzyjnego dostrajania parametrów pracy i analizy poprawności działania komponentów elektronicznych czy oprogramowania. Fizycy medyczni odpowiadają za kalibrację oraz doskonalenie tych urządzeń, wykorzystując swoje kompetencje w obszarach fizyki, informatyki i nauk biomedycznych. Zajmują się również opracowywaniem algorytmów rekonstrukcji obrazu, umożliwiających uzyskiwanie coraz bardziej szczegółowych informacji o strukturze ciała człowieka. Dzięki ich pracy możliwe jest skuteczniejsze rozpoznawanie zmian chorobowych oraz dokładniejsze planowanie leczenia.
Niszowym, ale niezwykle ważnym obszarem, jest tworzenie niskobudżetowych narzędzi diagnostycznych – rozwiązania tego typu są rozwijane z myślą o regionach o ograniczonym dostępie do zaawansowanej opieki zdrowotnej. Jedną z rozwijanych metod jest wykorzystanie fal niskiej częstotliwości do wykrywania zmian gęstości tkanek, które pozwalają wykrywać guzy na wczesnym etapie, bez konieczności stosowania drogich metod obrazowania. Zasady działania takich technologii opierają się na właściwościach pola elektromagnetycznego, a więcej o nich przeczytasz w artykule: Oddziaływanie pola elektromagnetycznego i jego badanie.
Jednym z największych wyzwań współczesnej technologii jest tworzenie innowacyjnych materiałów o precyzyjnie zdefiniowanych właściwościach. Potrzebujemy tworzyw, które są jednocześnie lekkie i niezwykle wytrzymałe dla przemysłu lotniczego, inteligentnych materiałów zmieniających swoje właściwości pod wpływem bodźców zewnętrznych dla elektroniki, a także w pełni biodegradowalnych polimerów, które pomogą rozwiązać problem zanieczyszczenia środowiska.
W centrum tych poszukiwań znajdują się naukowcy – chemicy, fizycy i inżynierowie materiałowi. Zajmują się projektowaniem i syntezą polimerów, kompozytów oraz nanostruktur na poziomie molekularnym. Ich prace koncentrują się na kształtowaniu właściwości powierzchniowych, dzięki którym można uzyskać tworzywa hydrofobowe, odporne na korozję czy antybakteryjne. Równolegle rozwijane są metody druku 3D, umożliwiające precyzyjne odwzorowanie skomplikowanych form przy użyciu nowoczesnych materiałów.
Efekty tych działań znajdują zastosowanie w przemyśle. Osoby z przygotowaniem technicznym i ścisłym dołączają do działów badawczo-rozwojowych (R&D), wspierając procesy projektowe i wdrożeniowe w firmach z branży motoryzacyjnej, lotniczej, elektronicznej oraz medycznej. Ich zaangażowanie przekłada się na rozwój lekkich kompozytów wpływających na zmniejszenie masy pojazdów, tworzyw zgodnych z wymaganiami biologicznymi stosowanych w implantologii, a także elastycznych materiałów przewodzących, wykorzystywanych w konstrukcji nowoczesnych ekranów.
Różnorodne doświadczenia zebrane w czasie studiów pozwalają lepiej rozpoznać własne predyspozycje i sposób pracy, który daje poczucie sensu i zaangażowania. Wiele z tych odkryć dokonuje się poza salą wykładową – w projektach, rozmowach, inicjatywach podejmowanych z własnej inicjatywy. Nawet jeśli nie mamy początkowo pomysłu na naszą dalszą drogę zawodową, istnieją sposoby, żeby zacząć ją stopniowo odkrywać.
Co możesz zrobić, jeśli dopiero zaczynasz poszukiwania swojej niszy?
Dyplom z nauk ścisłych nie zamyka absolwentów ani w uczelnianym laboratorium, ani w szkolnej klasie. Potwierdza opanowanie zestawu kompetencji cenionych w wielu sektorach – umiejętności logicznego myślenia, precyzyjnego rozwiązywania problemów oraz analizowania danych w sposób uporządkowany i krytyczny. W świecie mierzącym się z wyzwaniami technologicznymi, środowiskowymi i społecznymi rośnie zapotrzebowanie na osoby zdolne do pracy na styku różnych dziedzin.
Absolwenci nauk ścisłych coraz częściej odnajdują się w obszarach wcześniej zarezerwowanych dla innych specjalizacji. Bezpieczeństwo żywności, projektowanie narzędzi diagnostycznych, analiza zachowań sportowców – to tylko kilka z wielu przestrzeni, w których sprawdza się interdyscyplinarna wiedza i umiejętność wychodzenia poza schemat. Zmieniająca się rzeczywistość premiuje tych, którzy potrafią przekształcać teoretyczne przygotowanie w konkretne, praktyczne rozwiązania.
Źródła:
Artykuł przygotowany we współpracy z partnerem serwisu.
Autor: Joanna Ważny
Ul. Świerkowa 20B, parter, pokój 15
15 - 328 Białystok
tel. 85 745 70 79
